Zofia Romanowiczowa - ,,Szklana kula”

 

Zofia Romanowiczowa -"Szklana kula"

Sięgnęłam po ,,Szklaną kulę” zaciekawiona wzmianką o niej w literaturze Józefa Wittlina. I nie zawiodłam się.

To niespełna 200-stronicowa lecz jakże treściwa i emocjonalna książka zapomnianej polskiej pisarki emigracyjnej - Zofii Romanowiczowej.

Urodzona w latach 20-tych XX wieku w Radomiu, Zofia, wówczas Górska, podczas wojny pomagała ojcu w konspiracyjnej działalności.

W 1941 r. została aresztowana, następnie torturowana, osądzona i skazana na śmierć. Przeszła przez piekło trzech obozów, z których najgorszym był Ravensbruck. Przeżyła. Po wojnie osiadła na emigracji we Francji, gdzie wspólnie z mężem prowadziła księgarnię i oficynę wydawniczą Libella, a później także galerię Lampert na Wyspie Św. Ludwika.

Była prozaiczką, poetką, tłumaczką, głównie średniowiecznych utworów prowansalskich. Otrzymała wiele emigracyjnych nagród literackich.

Pisała zawsze w kawiarni, zarówno w ciszy jak i w zgiełku.

Państwo Romanowiczowie odbierani byli jako ludzie wysokiej kultury osobistej, niezwykle życzliwi i sympatyczni.

Utwór ,,Szklana kula” został przygotowany do druku w Polsce, w 1964 roku, niestety, ówczesne władze wstrzymały jego wydanie.

Była to forma kary za dystrybuowanie przez Romanowiczów książek za żelazną kurtyną. By nie rozbudzać u obywateli polskich potrzeb czytania ,,zakazanych” książek, nie zezwolono na jej wydanie.

Ostatecznie powieść ukazała się we Francji, nakładem Wydawnictwa Libella. Dopiero po 57 latach książka doczekała się polskiego wydania przez PIW.

Napisana pięknym, poetyckim językiem historia oparta o wątki autobiograficzne samej autorki.

Główną bohaterką lektury jest Halina, której przygląda się narratorka, niejako z ukrycia, lecz niezwykle wnikliwie, po to, by możliwie najpełniej opisać jej losy.

Nie ma tutaj ciągłości zdarzeń, wątki mieszają się ze sobą, są poszatkowane i podzielone jak same dzieje Haliny. Narratorce towarzyszą silne emocje, które ,,zaczepiają” jej pamięć o różne miejsca i zdarzenia. Jak gdyby w momencie samej opowieści emocje nadawały jej bieg. Tylko na moment wzrok narratorki napotyka spojrzenie Haliny, kiedy ta pierwsza jest wywożona z Radomia wojskową ciężarówką. Ta druga zostaje. Tyle wystarczy, by połączyła je szczególna więź.

Jest między nimi integralność, ale i osobność.

To niejako pożegnanie autorki ( narratorki ) z tamtą sobą: radosną dziewczyną z Radomia, której wojna zabrała młodość i marzenia.

Patrząc niejako na siebie z dystansu, próbuje pozbierać rozbite życie, posklejać je z kawałków. Są wśród nich beztroskie lata dzieciństwa, miłość rodziny, sielskie życie w wiejskim domu dziadków.

Są dramatyczne obrazy wojny, utrata domu na wsi, śmierć najbliższych, własna choroba, która uwięzi Halinę w swym ciele.

W tej powieści nie tylko narratorka spogląda wszechwidzącym okiem na główną bohaterkę. Także Halina patrzy niejako wstecz na swoje jestestwo, które zmierza ku końcowi. Przed oczyma przewijają się obrazy z taśmy życia, a świat obecny dociera do niej przez szparę w oknie, zza szydełkowej firanki.

Zwrotnym gestem w życiu bohaterki  był moment ,,ofiarowania”, gdy trójkątne oko Boga, nieruchome, obejmowało spojrzeniem klęczącą w kościele Halinę.

Przyglądanie się sobie i światu wnikliwym okiem po to, by widzieć i wiedzieć, by się upewnić, by dostrzec to, co na pierwszy rzut jest niezauważalne, by przechować w pamięci, to istota powieści - pożegnania z miejscem dzieciństwa i młodości samej autorki. Ale także pożegnania z samą sobą sprzed lat.

Z wrażliwą, czasem lękliwą Haliną, która otrzymała w dzieciństwie przywilej zabawy szklaną kulą zawierającą w sobie idylliczny mikroświat, który przy najmniejszym poruszeniu kulą ulegał pomieszaniu i zniszczeniu, co wywoływało u dziewczynki ataki lęku.

Może bohaterka powieści pragnęła na zawsze pozostać w uporządkowanym, oswojonym, pięknym świecie dzieciństwa, które tak brutalnie zostało zmiecione przez wojnę?

Można przypuszczać, iż takie marzenia towarzyszyły samej Zofii Romanowiczowej. Ale i one zostały podeptane. Pozostały wspomnienia, tęsknoty, żal za utraconym, a sama powieść jest próbą zmierzenia się z utraconą młodością.

Piękny styl, dziś rzadko spotykany u pisarzy, ciekawa narracja, z akcentem na oko, które widzi, hołd złożony rodzinnemu miastu autorki, silna więź z przyrodą ożywioną i nieożywioną oraz sentyment do prostoty życia, to wszystko stanowi o wartości książki.

Mało znana, aczkolwiek wartościowa i oryginalna literatura.

 

Autorką recenzji jest p. Małgorzata Życińska.