Joseph Roth: "Hiob" - recenzja

 

 

Joseph Roth - ,,Hiob”

Warto przybliżyć czytelnikowi zapomnianą postać autora równie zapomnianej powieści pt. ,,Hiob”.

To Joseph Roth, urodzony w 1894 roku na Wołyniu, z matki Żydówki, która śpiewała smutne, ukraińskie pieśni.

Był to pisarz, który chętnie mówił o związkach z polskością: ,,Urodziłem się w Polsce, a więc po części jestem Polakiem, Polskę znam doskonale”.

Po dojściu Hitlera do władzy Joseph Roth opuścił najpierw Berlin, potem Wiedeń i przenosił się z miejsca na miejsce: do Pragi, Warszawy, Paryża.

Jako wielki humanista występował przeciwko ideologii nazistowskiej, bronił pokoju oraz wolności człowieka.

Podróżował po świecie, pisał i dużo pił.

Tolerował jedynie wieczne pióro, nie znosił zaś maszyny do pisania.

Piórem więc zapełniał małe kartki spięte w blok. Tak powstało 13 powieści, liczne opowiadania, reportaże, eseje i felietony.

W literaturze podejmował wciąż jeden temat, mianowicie pisał o życiu zwykłych ludzi, żyjących na prowincji monarchii austro-węgierskiej, uwikłanych w niezawinione zrządzenia losu, buntujących się przeciwko niemu oraz sobie samym.

Napisał o sobie: ,,Moim najsilniejszym przeżyciem była wojna i upadek mojej ojczyzny, jedynej, jaką miałem: monarchii austro - węgierskiej”.

Autor m.in. powieści ,,Marsz Radetzky’ego” i ,,Legenda o świętym pijaku”, napisał również ,,Hioba”, czyli ,,powieść o człowieku prostym”.

Tym człowiekiem jest Mendel Singer, główny bohater książki. To ubogi, acz bogobojny i skromny Żyd, prowincjonalny nauczyciel z Zuchnowa, miasteczka leżącego na Wołyniu, wówczas w carskiej Rosji.

Wspólnie z rodziną, żoną i czworgiem dzieci, wiedzie on przeciętne, raczej smutne i pozbawione perspektyw życie.

Mendel nie ufa cywilizacji, całą swą nadzieję pokłada w Bogu, nawet wówczas, kiedy  ten doświadcza go ciężką chorobą najmłodszego syna.

Zarówno Mendel, jak i jego żona Debora, modląc się gorliwie, ufają, iż dziecko kiedyś wyzdrowieje. Debora jest zdeterminowana i szuka ratunku, a to w modlitwach do zmarłych, to znów w poradach mądrego Rabina z Kluczyska.

Nadchodzą ciężkie czasy. Dzieci dorastają. Córka Miriam, piękna i pełna życia dziewczyna, wdaje się w przygodne znajomości z kozackimi żołnierzami, najstarszy syn, Jonasz, przyłącza się do oddziału Kozaków, a młodszy, nieustraszony i przedsiębiorczy Szemaria, emigruje do Ameryki. Mendel i Debora postanawiają dołączyć do niego wraz z córką, by zapobiec jej ewentualnym związkom z nieodpowiednimi mężczyznami.

Choć Rabin przestrzega Deborę słowami: ,,Nie opuszczaj swojego syna, nawet gdyby ci bardzo ciążył”, rodzina pozostawia niepełnosprawne dziecko pod opieką znajomej pary i bez małego Menuchima wyruszają w podróż za ocean.

Jak potoczy się życie rodziny Mendla Singera?, co ich czeka w Ameryce?, jaki los przypadł w udziale choremu synowi?, o tym dowie się czytelnik z kart powieści ,,Hiob”.

I choć utwór jest przeniesioną w inne czasy i realia reinterpretacją biblijnej historii Hioba, sprawiedliwego i prawego męża, którego dosięgło niezawinione zło, by mógł zdać przed Bogiem egzamin ze swojego człowieczeństwa, to opowieść o losach Mendla Singera nie jest oczywistą paralelą biblijnej historii.

Singer w przeciwieństwie do Hioba był człowiekiem biednym.

W przeciwieństwie do Hioba czuł, iż wszystko, co złego spotkało go w nowym życiu, jest w pewien sposób przez niego ,,zawinione”. Porzucenie syna uważał za punkt zwrotny w życiu swojej rodziny.

Wiara Żyda podupadła, zwyczajnie, po ludzku. Nieszczęścia sprawiły, że odszedł od Boga, odchodząc tym samym od samego siebie: ,,Czuł się tak, jak gdyby był wygnany z samego siebie i musiał odtąd żyć w rozłące z samym sobą”.

Silny akcent w powieści położony jest na przeżycia i wewnętrzne udręki zarówno Mendla, jak i Debory.

To ona jako matka chorego dziecka nie potrafiła zaakceptować kalectwa syna: ,,Od chwili narodzin Menuchima w sercu jej była noc, w każdej radości smutek. Wszystkie uroczystości były męczarnią, wszystkie dni świąteczne - dniami żałoby. Nie było już wiosny i nie było lata. Wszystkie pory roku miały na imię: zima”.

Ta piękna, lirycza, słodko-gorzka opowieść stawia przed czytelnikem wachlarz pytań i refleksji na temat losu jednostki, Bożej ingerencji, ludzkiej rozpaczy, wyrzutów sumienia, pokory, buntu, nadziei, wiary i ocalenia.

Mądra, smutna, napisana prostym językiem, z subtelną nutą ironii, niesie nadzieję dla każdego z nas.

Przede wszystkim zaś potwierdza tezę, że nie ma odpowiedzi na najtrudniejsze pytania egzystencjalne.

Dla czytelników łagodnej, refleksyjnej literatury oraz tych, którzy lubią przenieść się w wyobraźni do nieistniejącego już świata.

Wartościowa pozycja na liście ,,zapomnianych książek”.

Gorąco polecam.

 

Autorką recenzji jest p. Małgorzata Życińska.