John Steinbeck: "Na wschód od Edenu" - recenzja

 

John Steinbeck - ,,Na wschód od Edenu”

Zaliczana do kanonu klasyki światowej literatury, jedna z najlepszych powieści znakomitego amerykańskiego noblisty XX w. - Johna Steinbecka, wciąż aktualna, poruszająca, uniwersalna, przenikliwa.

Mało kto potrafił tak jak Steinbeck pisać o rzeczach zwyczajnych w sposób przejmujący, a znajomość złożonych ludzkich charakterów kreślić zwięzłym, prostym językiem.

Treścią książki są losy dwóch rodzin - Trasków i Hamiltonów, żyjących w dolinie rzeki Salinas, w Kalifornii, na przełomie XIX i XX wieku.

Nie sposób w kilku zdaniach opowiedzieć o życiu bohaterów powieści, wybrałam więc słowa autora, które niechaj posłużą za motto tej wspaniałej sagi:

,,Mamy tylko jedną historię. Wszystkie powieści, cała poezja zbudowane są na niekończącym się zmaganiu dobra ze złem w nas samych”.

I właśnie o tym jest ta powieść: o dobru i złu, o miłości i nienawiści, o sile i słabości, o pięknie i brzydocie, o wolnej woli i prawie wyboru.

Bohaterowie Steinbecka toczą wewnętrzną walkę, braterska zazdrość idzie w parze z rywalizacją o rodzicielską miłość. Dzieje się dużo złego, a spuścizna przodków wciąż daje o sobie znać w kolejnych pokoleniach. Jest wiele nawiązań do biblijnych, starotestamentowych historii z Księgi Rodzaju.

Pierwowzorem Doliny Salinas jest biblijna kraina Nod, leżąca na wschód od Edenu, do której udał się Kain po zabiciu brata.

Motywem przewodnim książki jest historia Kaina i Abla ukazana w życiu braci Trask - Najpierw Adama i Karola, a następnie synów Adama - Arona i Kaleba.

W Samuelu Hamiltonie rozpoznajemy starotestamentowego mędrca, a jego uzupełnieniem pozostaje postać Chinczyka Li.

Mrożący krew w żyłach wątek stanowi historia Cathy, która swoją postawą uosabia czyste, demoniczne zło.

Życie Cathy Ames, żony Adama Traska i matki jego dwóch synów, to potwierdzenie słów autora: ,,Wierzę, iż są na świecie potwory zrodzone z ludzkich istot. Są to przypadki i nie wynikają z niczyjej winy, jak kiedyś mniemano”.

Ale nawet tak skrajne zło nie jest wieczne, a pisarz, wielki humanista, wierzy w człowieka, który ma prawo wyboru.

,,Najważniejsze słowo na świecie, mówi ono, że droga jest otwarta. Bo jeśli ,,możesz”, to znaczy również, że ,,możesz nie”.

,,Przecież to daje człowiekowi wielkość, czyni go równym bogom, bo w swojej słabości i brudzie, w morderstwie własnego brata ma zawsze to wielkie prawo wyboru. Może wybrać sobie własną drogę, stanąć do walki i zwyciężyć”.

Warto te słowa przypominać w dzisiejszym, trudnym świecie.

W nich także odzwierciedla się amerykańska postawa pisarza - jednostka i jej odpowiedzialność, a w konsekwencji siła i sprawczość pojedynczego człowieka. Proaktywna postawa wobec życia.

Wiara w człowieka zawiera się także w następujących słowach:

,,Czuję, że człowiek to coś bardzo ważnego - może ważniejszego niż gwiazda. (…) Nie mam słabości do bogów. Ale mam w sobie nową miłość do tego olśniewającego narzędzia - duszy ludzkiej. To rzecz cudowna i jedyna we wszechświecie. Ciągle atakowana, a nigdy nie podlegająca zniszczeniu - dlatego właśnie, że "możesz"”.

Choć losy bohaterów powieści są trudne, zagmatwane, a oni sami skomplikowani i często wewnętrznie rozdarci, to autor składa hołd człowieczeństwu i wyłuskuje narzędzie tak bardzo istotne dla ludzkości:

,,Ale pomyślcie o chwale wyboru! To czyni człowieka człowiekiem”.

Powieść opiera się na wielu wątkach autobiograficznych samego pisarza, który urodził się w przepięknej Dolinie Salinas, a będąc synem Oliwii, pozostawał tym samym wnukiem powieściowego Samuela Hamiltona.

Wiele późniejszych doświadczeń życiowych, np. opiekę nad dwoma synami, drugie małżeństwo z Gwyn Conger - ich matką, wykorzystał pisarz do stworzenia postaci Adama Traska, jego synów i żony Cathy.

,,Na wschód od Edenu” czyta się z zapartym tchem. Napisana pięknym, prostym w odbiorze językiem, pozostawia po sobie niezapomniane wrażenia.

Jest to ponad 800 stron świetnej, ponadczasowej literatury, porywającej swą prostotą i głębią jednocześnie. Każdy powinien ją przeczytać.

Jedna z najlepszych książek, jakie znam.

 

Autorką recenzji jest p. Małgorzata Życińska.