Joseph Roth: ,,Fałszywa waga” - recenzja

 

  

Joseph Roth - ,,Fałszywa waga”

 

Z przyjemnością i sentymentem powracam do literackiego świata Josepha Rotha. O tym pisarzu wspominałam więcej przy recenzji ,,Hioba”. Podsumowując pisarstwo wybitnego Austriaka, wychowanego w Galicji, przyjaciela Józefa Wittlina, miłośnika monarchii austro-węgierskiej, przytaczam słowa niemieckiego noblisty, Heinricha Boella:

,,Wszystko jest w dziełach Rotha: czar Polski, smutek Austrii, melancholia Galicji, piaski Wołynia i nieomylnie uchwycony klimat czasu”. I właśnie atmosferą nieistniejących dziś miejsc i ich mieszkańców zauroczył mnie Joseph Roth w powieści jakże oszczędnej w słowa, ale bogatej w obrazy i emocje.

To ,,Fałszywa waga”, książka klimatyczna, z nutą gawędziarsko-baśniową, w dobrym stylu, z oryginalnymi powtórzeniami sentencji dla podkreślenia tego, co istotne.

Historia przenosi nas w odległe miejsca wschodnich rubieży c-k monarchii, do przygranicznego, fikcyjnego miasteczka Złotogród. To tutaj trafia Anzelm Eibenschuetz, który za namową żony Reginy rezygnuje ze służby w wojsku, by objąć samorządową posadę cechmistrza.

Przywykły do żołnierskiego drylu, z niechęcią podejmuje samodzielne decyzje, a praca polegająca na wykrywaniu oszustw i fałszerstw pośród różnorodności ludzkich charakterów nie przynosi satysfakcji uczciwemu urzędnikowi.

Życie osobiste tego ponadtrzydziestoletniego, postawnego mężczyzny nie należy do udanych. Namiętność i miłość wydają się już tylko nic nieznaczącymi pojęciami, toteż bohater mierzy się z samotnością i bezcelowością istnienia.

Kiedy na jaw wychodzi romans żony z bawidamkiem - kancelistą, życie Anzelma załamuje się. Wkrótce żona rodzi nieślubne dziecko, co doprowadza cechmistrza do jeszcze głębszego kryzysu i samotności.

Małżonkowie żyją w jednym domu, lecz osobno, prawie się nie widując.

Życie jednak nie znosi próżni i wkrótce główny bohater książki wdaje się w romans z urodziwą Cyganką Eufemią, przyjaciółką i partnerką Żyda Lajbusia, właściciela karczmy w Szwabach.

Magnetyczną siłę przyciągania mają nie tylko pobrzękujące w uszach kobiety ozdobne kolczyki, ale także działający na zmysły szelest jej spódnicy. Temu wszystkiemu nie może oprzeć się tęskniący za bliskością i prawdziwym uczuciem Anzelm.

Fatalne zauroczenie kochanką, która ,,należy” także do Cygana Sameszkina, nie może być szczęśliwe.

Życie dotąd uczciwego, obecnie nieprzytomnie zakochanego w Eufemii urzędnika staje się groteskowe, a on sam doświadcza moralnego upadku. Wraz z zaniedbywaniem obowiązków służbowych i popadaniem w uzależnienie alkoholowe, człowiek ten przeistacza się w osobę, której sam nie ufa i której nie poznaje.

Autor powieści, który także doświadczał podobnego uzależnienia, niezwykle sugestywnie wprowadza Czytelnika w świat stopniowego pogrążania się we własnej słabości.

O dziwo!, nie jest to jednak obraz na wskroś przejmujący. To raczej ukazanie mechanizmów i procesu ,,złej” przemiany człowieka jako konsekwencji jego wyborów życiowych, a może w jakiejś mierze fatum?

Jest więc w ,,Fałszywej wadze” obraz obsesji i upadku bohatera, ale także uwikłanie we własne, gnieżdżące się w głowie myśli, będące zaczynem złego.

Całość opisana niezwykle zwięzłym językiem, pod wrażeniem którego pozostaję. Wszak pisarz był także zdolnym dziennikarzem i jego doświadczenie bezpośredniej pracy w różnych obszarach obcowania z człowiekiem niewątpliwie wzbogaciło jego warsztat pisarski.

Świat ukazany w tej powieści to także zapachy pieczonych kasztanów, pejzaże zbudowane budzącą się do życia przyrodą po zimowym śnie, błyszczące jasnym blaskiem gwiazdy w zimową, mroźną noc.

Jest także karczma na ,,końcu świata”, w której obrotny Lajbuś Jadłowker prowadzi podejrzane interesy pośród przemytników, uciekinierów i osobników z ,,półświatka”.

W tle rozpościerają się bielą malowane scenerie, z zaprzęgiem konnym przemierzającym odległe od siebie wioski, zapomniane przez cywilizację. W nich bezsilność człowieka utrwalona zostaje w obrazach siejącej spustoszenie epidemii cholery, która dokonuje tu swego ,,żniwa”.

Samotność i zagubienie człowieka współistnieje z nieprzewidywalnością sił przyrody, a pod warstwą opowieści o losie cechmistrza Anzelma tkwią głębsze przekazy, których interpretacja należy do czytelnika.

Mnie spodobał się następujący cytat z powieści:

,,Większość ludzi umiera, nie dowiedziawszy się o sobie ani ziarenka prawdy. Być może prawda ujawnia się dopiero na tamtym świecie. Tylko nielicznym dano w doczesnym życiu poznać prawdę o sobie. Przychodzi to całkiem nieoczekiwanie i przejmuje grozą i drżeniem. Do tych nielicznych należał cechmistrz Anzelm Eibenschuetz”.

Nostalgiczna i jednocześnie zmysłowa to opowieść o losie pojedynczego człowieka, który odmierzał życie ,,fałszywymi odważnikami”.

Jako ciekawostkę podam, iż uważny czytelnik znajdzie w tej książce namiastkę historii Mendla Singera, znanego z ,,Hioba”.

To cecha charakterystyczna twórczości Rotha, że przeznacza w swych powieściach trochę miejsca dla postaci ze swoich poprzednich utworów. Ciekawy zabieg stylistyczny, czy może sentyment do wykreowanych przez siebie literackich postaci?

A może jedno i drugie?

Warto znów zajrzeć do Rotha, który i tym razem przekazuje Czytelnikowi coś ważnego o życiu, a czyni to urokliwie, w pięknym stylu, pozwalając przy tym ,,dotknąć” kawałka dawnego, zapomnianego świata, zanurzonego tyleż w realiach, co i w magii.

 

Autorką recenzji jest p. Małgorzata Życińska.