Magdalena Tulli: "Szum" - recenzja

 

Magdalena Tulli - ,,Szum”

Magdalena Tulli, współczesna znakomita polska pisarka i tłumaczka, z wykształcenia biolog, zdobywczyni licznych nagród literackich, wydaje się być mniej znaną czytelnikom autorką, choć pisze pięknie, a jej książki przetłumaczono na wiele języków.

Powieść ,,Szum” uważana jest za najbardziej osobistą książkę, być może pewne wątki i towarzyszące im emocje opierały się o własne doświadczenia autorki? Z pewnością warto sięgnąć po tę pozycję, w której jak w soczewce skupiają się mądrość, wrażliwość i uniwersalna prawda o ludzkiej kondycji, ukazane subtelnie i kunsztownie przez Tulli.

Narratorką i główną bohaterką książki jest kobieta zraniona.

Jej ból ma swój początek w dzieciństwie, kiedy bezskutecznie zabiega o miłość i zrozumienie wśród najbliższych, zwłaszcza matki. Niestety, dziewczynka czuje się odtrącona, samotna i na swój sposób sama dla siebie ,,dziwaczna”. W najbliższym środowisku, także szkolnym, odmawia się jej prawa do wyrażania gniewu czy zadawania pytań.

Trudne realia wczesno PRL-owskiej rzeczywistości, w której przyszło jej żyć, nie sprzyjają wspieraniu wrażliwego dziecka.

Największym sekretem rodziny są wojenne przeżycia matki i ciotki, obozowa rzeczywistość, z którą obie kobiety próbują się uporać, stosując częsty u ludzi mechanizm wyparcia. Przemilczane rodzinne traumy nie znikają, lecz ,,zaszczepiają się” w sercu dziewczynki, wyrządzając szkody, których upływający czas nie jest w stanie naprawić.

Ani rodzina, ani nauczyciele czy rówieśnicy nie czują, że swą postawą niszczą delikatną osobowość dziewczyny. Największą krzywdzicielką jest tutaj matka, sama straumatyzowana, niepotrafiąca okazać córce miłości i ciepła. To ona nie chce i nie potrafi mówić o piekle wojny. Jeśli już podejmuje próby, zazwyczaj są to mocno okrojone, fragmentaryczne wspomnienia. By przetrwać, ,,uwierzyła w wyższość myślenia, w zwycięską siłę chłodu, dlatego pozwoliła, żeby rozwinęła się w niej twardość serca, jakiej życie naprawdę od nikogo nie wymaga”.

Całe dorosłe życie bohaterki to poczucie wyalienowania i nieprzystosowania. ,,Śmiertelnej rany można się wyprzeć, lecz wtedy będzie ją nosił ktoś inny. Przechodzi na potomstwo przez powietrze”, pisze M. Tulli.

W świecie fantazji dziewczyny, tym jedynym dla niej bezpiecznym miejscu, pojawia się postać zwierzęcia - lisa, jej jedynego przyjaciela. To on prowadzi ją przez życie, udzielając wskazówek, jak w nim przetrwać.

Przychodzi jednak taki moment, że i on znika z życia bohaterki, pozostawiając ją zagubioną i bezradną.

W końcowych, onirycznych scenach pojawia się ów lis jako sędzia, który przewodniczy procesowi mającemu uświadomić wszystkim krzywdzicielom ich winy.

,,Szum” to książka o tym, jak traumy naszych przodków wpływają na nasze życie, jak ważne dla zdrowia psychicznego i właściwych relacji międzyludzkich jest wypowiedzenie tego, co bolesne i trudne, jak ogromną rolę odgrywają uczucia, bliskość i wsparcie. To także opowieść o samotności człowieka, tym tragiczniejszej, bo biorącej początek w dzieciństwie.

Autorka stawia w swej opowieści ważne pytania, np. na jakich kryteriach opiera się ,,normalność”? Czy możliwe jest przebaczenie, kiedy nikt nas nie przeprasza?

Narracja prowadzona jest w pierwszej osobie. Pewne fragmenty fabuły przeplatają się ze sobą dość intensywnie, także w czasie, dając momentami wrażenie splątania, nie zawsze oczywistego dla czytelnika.

Całość utworu, piękny język, oparty o analizę psychologiczną przeżyć postaci, niewątpliwie czyni tę książkę wzruszającą i wartościową.

Być może niektórzy czytelnicy odnajdą w niej cząstkę siebie czy też dzieciństwa swoich przodków? U mnie lektura pogłębiła zrozumienie nieoczywistych postaw tych, którzy przeżyli koszmar wojny, także w mojej rodzinie. A główną bohaterkę obdarzyłam ogromną empatią.

Zapraszam do lektury i własnych przemyśleń.

 

Autorką recenzji jest p. Małgorzata Życińska.