Stefan Zweig: "Świat wczorajszy" - recenzja

 

 

 Stefan Zweig - "Świat wczorajszy",

 

czyli ,,Wspomnienia pewnego Europejczyka”, to osobista, napisana przystępnym językiem, wciągająca opowieść o Europie sprzed stu laty.

Choć jej autor, Stefan Zweig, mało dziś znany austriacki prozaik, dramaturg i pacyfista tworzył w I połowie XX wieku, książkę czyta się jak współczesną.

Znakomity przekład Marii Wisłowskiej zabiera czytelnika w podróż przeszłości: do czasów sprzed I wojny światowej, następnie międzywojnia pogrążonego w kryzysie, by pod koniec nakreślić mroczną atmosferę i grozę rozpoczynającej się w Europie największej wojny minionego stulecia.

Ta podróż w czasie oglądana oczami Stefana Zweiga rozpoczyna się w jego ojczyźnie - umiłowanej przez pisarza Austrii pod panowaniem Habsburgów.

Tak jak większość z nas po latach idealizuje czasy dzieciństwa i młodości, tak też i pisarz z ogromnym sentymentem opowiada o swoim młodym życiu w pięknym, wielokulturowym, bogatym Wiedniu ,,złotego wieku pewności i bezpieczeństwa”.

Urodzony w zasymilowanej i kosmopolitycznej rodzinie przedsiębiorców i bankierów był ,,dzieckiem szczęścia”. Od najmłodszych lat uczył się języków obcych, uwielbiał literaturę, sztukę i muzykę. Żył w świecie uprzywilejowanym i uporządkowanym, a Austro-Węgry postrzegał jako krainę zgodnego współżycia różnych kultur.

To właśnie w cesarskim Wiedniu pisarz czuł się prawdziwym Europejczykiem i pokochał ,,całym sercem ideę ponadnarodowej wspólnoty”. Ten młody, zdolny i bogaty europejski inteligent podróżował więc po świecie, spotykał wybitnych ludzi, studiował i pisał.

Robił to, co kochał, a literatura stanowiła jego największą miłość i pasję.

We wspomnieniach Stefana Zweiga szczególne miejsce zajmują:

Paryż - ,,miasto wiecznej młodości”, w którym przyjaźń z Romain Rollandem połączona ideą pacyfizmu i europejskiej wspólnoty utwierdziła obu pisarzy w głębokim przekonaniu o misji literatury.

Berlin - z wydawnictwem  Insel-Verlag, które przez 30 lat ,,chroniło i popierało” jego twórczość.

Genewa i Zurych, które dały autorowi schronienie w czasie I wojny światowej.

Podróże do Włoch, Belgii, Holandii, ale także te dalsze - do Indii czy Afryki, to czas, w którym ,,wędrówki i koczowanie po świecie były nie tylko przyjemne, ale i pod wieloma względami owocne” dla pisarza.

Swoje wspomnienia nazwane pierwotnie jako ,,Moje trzy życia” spisywał autor głównie w angielskim miasteczku Bath, na początku II wojny światowej, a następnie pisał w Nowym Jorku, do którego wyemigrował.

Celem pisarza było opowiedzieć o losach nie tyle swoich ( pomijał wątki prywatnego życia), co całego pokolenia straumatyzowanego przez dwie światowe wojny.

We wstępie do ,,Świata wczorajszego” napisał:

,,Przed wojną poznałem najwyższy stopień i najdoskonalszą postać wolności indywidualnej, a potem - najniższy jej poziom od setek lat. Doświadczałem honorów i pogardy, wolności i niewoli, bogactwa i nędzy. Wszystkie trupio blade konie Apokalipsy przecwałowały przez moje życie: rewolucja i głód, inflacja i terror, epidemia i emigracja. Widziałem jak szerzyły się wielkie ideologie masowe; faszyzm we Włoszech, hitleryzm w Niemczech, a z drugiej strony bolszewizm w Rosji - a przede wszystkim owa straszliwa zaraza, nacjonalizm, która zatruła kwiat naszej kultury europejskiej. Musiałem być bezbronnym i bezsilnym świadkiem niewiarygodnego cofnięcia się ludzkości  do barbarzyństwa, uważanego za bezpowrotnie minione (…)”.

Ogromne spustoszenie jednostki i narodów wywarło bolesny wpływ na autora wspomnień i jego rodzinę. Jako Żydzi, zmuszeni byli poszukiwać wciąż nowych miejsc dla siebie na mapie świata.

Tak pisze o swoim życiu S. Zweig: ,,Wychowywałem się w Wiedniu, liczącej dwa tysiące lat metropolii ponadnarodowej, i musiałem opuścić ją jak przestępca (…). Moje utwory literackie napisane w języku kraju, w którym zaskarbiłem sobie sympatię milionów czytelników, zostały obrócone w popiół. Nie przynależę właściwie już nigdzie, wszędzie jestem obcy lub w najlepszym wypadku gościem”.

Ostatecznie, w 1941 roku pisarz wraz z żoną znalazł się w dalekiej Brazylii. Jeszcze żywił nadzieję na odzyskanie spokoju wewnętrznego. To tam właśnie pracował nad swoją ostatnią powieścią pt. ,,Nowela szachowa”. Po jej napisaniu uznał swoje dalsze życie w świecie wciąż pogrążonym w wojennej pożodze za zakończone. Miał wówczas 60 lat i  zbyt ciężki do udźwignięcia bagaż doświadczeń losu.

Ten wrażliwy i utalentowany Wiedeńczyk pozostawił w swoim dorobku nie tylko ów ,,Wspomnienia pewnego Europejczyka”, ale także cenione powieści psychologiczne, dramaty, nowele.

Interesująca narracja, przenikliwa analiza czasów i wydarzeń, ,,lekkie pióro” czynią tę słodko-gorzką opowieść wartościową pozycją literacką.

Książkę czyta się jak wspomnienia mądrego przyjaciela, który otwiera serce, by wpuścić nas do swojego emocjonalnego świata.

Stefan Zweig wzbudził moją sympatię jako człowiek i humanista.

Oby świat wczorajszy w jego najbardziej destrukcyjnym wymiarze pozostał na zawsze ważną lekcją historii zamkniętą na kartach książki.

Oby nigdy nie powtórzył się w świecie dzisiejszym, a dał czytelnikowi przestrzeń do rozważań i refleksji własnych.

Polecam tę książkę.

 

Autorką recenzji jest p. Małgorzata Życińska.